«Μαμά, μαμά θέλω αυτά τα μπισκότα»!

Γυρίζεις τη συσκευασία, διαβάζεις τα συστατικά και κάπου εκεί διαβάζεις ΦΟΙΝΙΚΕΛΑΙΟ. Ανάμεικτες σκέψεις. Για να γίνεται τόσος λόγος για αυτό μάλλον θα είναι κάτι πολύ ΚΑΚΟ. Τι κάνεις, τα παίρνεις τα μπισκότα ή όχι;

Για αυτό λοιπόν, εμείς στο Nutrischool ψάξαμε, διαβάσαμε και εκθέτουμε τα ευρήματά μας από τη βιβλιογραφική μας ανασκόπηση. Καταθέτουμε την άποψή μας και φυσικά τα συμπεράσματα είναι δικά σου.

Τι είναι το ΦΟΙΝΙΚΕΛΑΙΟ;

Το φοινικέλαιο προέρχεται από τους σαρκώδεις καρπούς των φοινικόδεντρων. Το μη επεξεργασμένο φοινικέλαιο αναφέρεται μερικές φορές ως κόκκινο φοινικέλαιο λόγω του κοκκινωπό-πορτοκαλί χρώματος του.

Η κύρια πηγή φοινικέλαιου είναι το δέντρο Elaeis guineensis, το οποίο φύεται στη Δυτική και Νοτιοδυτική Αφρική. Η χρήση του σε αυτή την περιοχή χρονολογείται περισσότερα από 5.000 χρόνια πίσω. Για τις χώρες αυτές το φοινικέλαιο είναι σαν το ελαιόλαδο για τους Μεσογειακούς λαούς. Αυτό είχαν, αυτό έχουν και αυτό χρησιμοποιούν. Πριν από την παγκοσμιοποίηση, η κάθε χώρα και ο κάθε λαός, χρησιμοποιούσε πρωτίστως αυτό που ο ίδιος μπορούσε να παράγει.

Μια παρόμοια ποικιλία φοινικόδεντρου γνωστή ως Elais oleifera βρίσκεται στη Νότια Αμερική, αλλά σπάνια καλλιεργείται εμπορικά. Ωστόσο, ένα υβρίδιο των δύο φυτών χρησιμοποιείται μερικές φορές στην παραγωγή φοινικέλαιου.

Τα τελευταία χρόνια, η παραγωγή φοινικελαίου επεκτάθηκε στη Νοτιοανατολική Ασία, συμπεριλαμβανομένης της Μαλαισίας και της Ινδονησίας. Αυτές οι δύο χώρες παράγουν επί του παρόντος πάνω από το 80% της παγκόσμιας παραγωγής φοινικέλαιου.

Φοινικέλαιο. Γιατί και πού;

Όπως το έλαιο καρύδας, το φοινικέλαιο είναι ημιστερεό σε θερμοκρασία δωματίου. Ωστόσο, το σημείο τήξης (η θερμοκρασία όπου το στερεό γίνεται υγρό) του φονικέλαιου είναι 35 ° C, είναι σημαντικά υψηλότερο από το 24 ° C για το λάδι καρύδας. Αυτό οφείλεται στη διαφορετική σύσταση λιπαρών οξέων των δύο ελαίων. Αν και για το μέσο άνθρωπο αυτή φαίνεται μια άχρηστη πληροφορία, δεν είναι το ίδιο για τη βιομηχανία τροφίμων. Με απλά λόγια, το φοινικέλαιο μπορεί να είναι ημιστερεό σε μεγαλύτερη θερμοκρασία, κάτι το οποίο είναι απαραίτητο για προϊόντα τα οποία πρέπει να παραμείνουν στο «ράφι» σε θερμοκρασία δωματίου για κάποιο χρονικό διάστημα.

Το φοινικέλαιο είναι ένα από τα πιο φθηνά και δημοφιλή έλαια παγκοσμίως, αντιπροσωπεύοντας το ένα τρίτο της παγκόσμιας παραγωγής φυτικών ελαίων.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το φοινικέλαιο δεν πρέπει να συγχέεται με το έλαιο φοινικοπυρήνων. Είναι κάτι αντίστοιχο με το ελαιόλαδο (από τον καρπό της ελιάς) και το πυρηνέλαιο (από το κουκούτσι της ελιάς). Και τα δύο προέρχονται από το ίδιο φυτό, αλλά από διαφορετικό σημείο του καρπού. Έτσι έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά και ιδιότητες.

Το φοινικέλαιο χρησιμοποιείται για το μαγείρεμα και προστίθεται επίσης σε πολλά έτοιμα, τυποποιημένα τρόφιμα. Η γεύση του θεωρείται αλμυρή και γήινη. Μερικοί άνθρωποι περιγράφουν τη γεύση της ως παρόμοια με καρότο ή κολοκύθα.

Το φοινικέλαιο είναι βασικό συστατικό της Αφρικανικής διατροφής και της τροπικής κουζίνας. Είναι εξαιρετικό για συνταγές κάρυ και άλλα πικάντικα πιάτα.

Στη Δυτική κουζίνα  χρησιμοποιείται για τηγάνισμα επειδή έχει υψηλή σταθερότητα (232 ° C) σε υψηλές θερμοκρασίες, οπότε δεν αλλοιώνεται εύκολα η γεύση του η σύστασή του.

Το φοινικέλαιο προστίθεται μερικές φορές στο φυστικοβούτυρο και σε άλλα «βούτυρα ξηρών καρπών» και πραλίνες ξηρών καρπών ως σταθεροποιητής για να εμποδίσει το λάδι (έλαια των ξηρών καρπών) να διαχωριστεί και να ανέβει στην κορυφή του βάζου. Μην ξεχνάς πως έχουμε μεγαλώσει σε μια κοινωνία που εξυμνεί την τελειότητα σε όλα. Ένα προϊόν που διαχωρίζεται στα συστατικά του, όπως ένα φυστικοβούτυρο, πριν από λίγα χρόνια δεν θα είχε καμία ελπίδα στην αγορά, που η πλειοψηφία αποζητούσε την τέλεια κρεμώδη υφή. Ευτυχώς, η επιστημονική γνώση και το διαδίκτυο βοηθούν για να απομυθοποιήσουμε την «τελειότητα» και να αναζητήσουμε τη φυσικότητα.

Εκτός από το φυστικοβούτυρο, τις πραλίνες ξηρών καρπών και τον σουσαμένιο χαλβά,  το φοινικέλαιο μπορεί να βρεθεί σε πολλά άλλα τρόφιμα, όπως:

• Δημητριακά πρωινού
• Αρτοσκευάσματα όπως ψωμί, μπισκότα και muffins
• Έτοιμο φύλλο για πίτες
• Σφολιάτες  
• Μπάρες δημητριακών
• Σοκολάτα
• Φυτική κρέμα για τον καφέ
• Μαργαρίνη

Στη δεκαετία του '80, το φοινικέλαιο αντικαταστάθηκε με τροποποιημένα φυτικά έλαια που περιείχαν trans-λιπαρά. Αυτό έγινε σε πολλά προϊόντα λόγω ανησυχιών ότι τα τροπικά έλαια, όπως το φοινικέλαιο και το έλαιο καρύδας, ενδέχεται να θέσουν σε κίνδυνο την υγεία της καρδιάς, λόγω της υψηλής τους περιεκτικότητας σε κορεσμένα λιπαρά οξέα. Ωστόσο, μετά από μελέτες που αποκάλυψαν τους κινδύνους για την υγεία των trans-λιπαρών, οι παραγωγοί τροφίμων συνέχισαν να χρησιμοποιούν φοινικέλαιο, αφού φαίνεται να είναι «αθώο».

Το φοινικέλαιο βρίσκεται επίσης σε πολλά μη εδώδιμα προϊόντα, όπως οδοντόκρεμες, σαπούνια και καλλυντικά. Επιπλέον, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή καυσίμου βιοντίζελ, το οποίο χρησιμεύει ως εναλλακτική πηγή ενέργειας.

Είναι θρεπτικό;

Όπως όλα τα έλαια, το φοινικέλαιο είναι πηγή ενέργειας αλλά και λιποδιαλυτών βιταμινών Α και Ε.

 Σε 1κ.σούπας φοινικέλαιο (όχι φοινικοπυρηνέλαιο):

    Θερμίδες: 114

    Λίπος: 14 γραμμάρια

    Κορεσμένο λίπος: 7 γραμμάρια

    Μονο-ακόρεστο λίπος: 5 γραμμάρια

    Πολυακόρεστο λίπος: 1,5 γραμμάρια

    Βιταμίνη Ε: 11% της ΣΗΠ*

 *Συνιστώμενη Ημερήσια Πρόσληψη

Όλες οι θερμίδες του φοινικέλαιου προέρχονται από λίπος. Η κατανομή λιπαρών οξέων είναι 50% κορεσμένα λιπαρά οξέα, 40% μονοακόρεστα λιπαρά οξέα και 10% πολυακόρεστα λιπαρά οξέα.

Ο κύριος τύπος κορεσμένου λίπους που βρίσκεται στο φοινικέλαιο είναι το παλμιτικό οξύ, το οποίο συμβάλλει στο 44% των θερμίδων του. Περιέχει επίσης υψηλές ποσότητες ελαϊκού οξέος και μικρότερες ποσότητες λινολεϊκού οξέος και στεατικού οξέος.

Η κόκκινη-πορτοκαλί χρωστική κόκκινου φοινικέλαιου προέρχεται από αντιοξειδωτικά γνωστά ως καροτενοειδή, συμπεριλαμβανομένης της  βήτα-καροτίνης, την οποία το σώμα μας μπορεί να μετατρέψει σε βιταμίνη Α.

Στο “διαχωρισμένο» φοινικέλαιο, το υγρό τμήμα αφαιρείται με μια διαδικασία κρυστάλλωσης και φιλτραρίσματος. Το υπόλοιπο στερεό τμήμα είναι υψηλότερο σε κορεσμένα λιπαρά και έχει υψηλότερη θερμοκρασία τήξης. Θα μπορούσε να πει κάποιος πως συμπεριφέρεται σαν το βούτυρο. Διατηρείται στερεό σε υψηλότερη θερμοκρασία.

Κάνει καλό;

Το φοινικέλαιο έχει συνδεθεί με πολλά οφέλη για την υγεία, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας της εγκεφαλικής λειτουργίας, της μείωσης των παραγόντων κινδύνου καρδιαγγειακών και την επαρκή λήψη βιταμίνης Α.

Εγκέφαλος

Το φοινικέλαιο είναι μια εξαιρετική πηγή τοκοτριενόλης, μια μορφή βιταμίνης Ε με ισχυρές αντιοξειδωτικές ιδιότητες που μπορεί να συμβάλλει στην υγεία του εγκεφάλου.

Μελέτες σε ζώα και σε ανθρώπους υποδηλώνουν ότι οι τοκοτριενόλες στο φοινικέλαιο μπορούν να βοηθήσουν στην προστασία των ευαίσθητων πολυακόρεστων λιπαρών οξέων, που βρίσκονται στις κυτταρικές μεμβράνες του εγκεφάλου. Αυτό σημαίνει πως οι τοκοτριενόλες βοηθούν στην επιβράδυνση της εξέλιξης της άνοιας, στη μείωση του κινδύνου εγκεφαλικού επεισοδίου και στην πρόληψη της ανάπτυξης εγκεφαλικών αλλοιώσεων.

Σε μια διετή μελέτη 121 ατόμων με εγκεφαλικές βλάβες, η ομάδα που έλαβε τοκοτριενόλες που προέρχονται από φοινικέλαιο δύο φορές την ημέρα παρέμεινε σταθερή, ενώ η ομάδα που έλαβε ένα εικονικό φάρμακο εμφάνισε αύξηση της βλάβης.

Καρδιαγγειακά

Το φοινικέλαιο, μέσα από ένα σύνολο ερευνών, φαίνεται γενικά να έχει ευεργετικές επιδράσεις στους παράγοντες κινδύνου καρδιακής νόσου. Σχετίζεται με:

• μείωση της «κακής» LDL χοληστερόλης και
• αύξηση της «καλής» χοληστερόλης HDL

Μια μεγάλη ανάλυση 51 μελετών κατέληξε ότι τα επίπεδα ολικής και LDL χοληστερόλης ήταν χαμηλότερα στους ανθρώπους που ακολουθούσαν πλούσιες σε φοινικέλαιο δίαιτες από εκείνους που κατανάλωναν δίαιτες με υψηλή περιεκτικότητα σε trans-λιπαρά (π.χ. μαργαρίνες).

Μια πρόσφατη μελέτη τριών μηνών εξέτασε τα αποτελέσματα της μείωσης της χοληστερόλης από φοινικέλαιο που παράγεται από ένα δέντρο «υβρίδιο Elaeis guineensis και Elaeis oleifera». Στη μελέτη αυτή, οι συμμετέχοντες κατανάλωναν είτε 25 ml (2 κουταλιές της σούπας) ελαιολάδου ή το φοινικέλαιο από τον υβριδικό καρπό, καθημερινά. Και στις δύο ομάδες υπήρξε πτώση της χοληστερόλης LDL κατά 15%. Οι ερευνητές κατέληξαν πως αυτό το «νέο» φοινικέλαιο θα μπορούσε να θεωρηθεί "τροπικό ισοδύναμο ελαιολάδου".

Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η αύξηση ή η μείωση των επιπέδων της LDL χοληστερόλης από μόνη της δεν μπορεί να προβλέψει τον κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου. Υπάρχουν πολλοί άλλοι παράγοντες που εμπλέκονται.

Κάνει κακό;

Παρόλο που οι περισσότερες μελέτες έχουν βρει ότι το φοινικέλαιο έχει προστατευτική επίδραση στην υγεία της καρδιάς, υπάρχουν συγκρουόμενα ευρήματα από άλλες μελέτες. Έρευνες, έχουν συνδέσει την κατανάλωση φοινικέλαιου με την αύξηση των επιπέδων LDL (κακής) χοληστερόλης.

Η κατανάλωση φοινικέλαιου που έχει επανειλημμένα θερμανθεί μπορεί να προκαλέσει εναπόθεση αθηρωματικής πλάκας στις αρτηρίες λόγω της μείωσης της αντιοξειδωτικής δραστηριότητας του ελαίου. Πιο συγκεκριμένα, τα πειραματόζωα που έφαγαν τρόφιμα που περιείχαν φοινικέλαιο που είχε αναθερμανθεί 10 φορές, ανέπτυξαν εκτεταμένη αθηρωματική πλάκα στις αρτηρίες και άλλα σημάδια καρδιακών παθήσεων κατά τη διάρκεια των έξι μηνών, ενώ τα πειραματόζωα που έτρωγαν φρέσκο ωμό ​​φοινικέλαιο δεν είχαν ανάπτυξη αθηρωματικής πλάκας.

Κάνει «κακό» στο περιβάλλον;

Υπάρχουν διάφορα ηθικά ζητήματα σχετικά με τις επιπτώσεις της παραγωγής φοινικέλαιου στο περιβάλλον, στην άγρια ​​πανίδα και στις κοινότητες των ατόμων που το καλλιεργούν. Ίσως η επίδραση στο περιβάλλον να είναι και ο σημαντικότερος λόγος, που το φοινικέλαιο έχει δαιμονοποιηθεί.

Τις τελευταίες δεκαετίες, η αυξανόμενη ζήτηση οδήγησε σε μια άνευ προηγουμένου επέκταση της παραγωγής φοινικέλαιου στη Μαλαισία, την Ινδονησία και την Ταϊλάνδη. Αυτές οι χώρες έχουν υγρά, τροπικά κλίματα που είναι ιδανικά για την καλλιέργεια φοινικόδεντρων. Ωστόσο, προκειμένου να φιλοξενηθούν φυτείες φοινικέλαιου, καταστρέφονται τροπικά δάση και τύρφη.

Η αποψίλωση των δασών αναμένεται να έχει καταστροφικές επιπτώσεις στην υπερθέρμανση του πλανήτη, καθώς τα δάση διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου απορροφώντας άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Ταυτόχρονα, η καταστροφή τροπικών δασών προκαλεί αλλαγές στο οικοσύστημα που απειλούν την υγεία και την ποικιλομορφία της άγριας ζωής. Ένα από τα ζώα που κινδυνεύει να μείνει «άστεγο» είναι οι ουρακοτάγκοι.

 Έχουν επίσης αναφερθεί παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τις εταιρείες φοινικέλαιου, όπως η αφαίρεση αδειών γεωργίας, η χαμηλή αμοιβή, η παροχή ανασφαλών συνθηκών εργασίας και η σημαντική μείωση της ποιότητας ζωής των εργαζομένων στις φυτείες.

Ευτυχώς, οι ειδικοί λένε ότι υπάρχουν πιο ηθικές και βιώσιμες μέθοδοι, αρκεί βέβαια να εφαρμοστούν.

Τελικά, εκείνα τα μπισκότα θα τα πάρεις;

Το φοινικέλαιο είναι ένα από τα πιο ευρέως χρησιμοποιούμενα έλαια στον κόσμο, κυρίως λόγω τιμής και διαθεσιμότητας.

Ωστόσο, οι συνέπειες της παραγωγής του στο περιβάλλον, στους πληθυσμούς των άγριων ζώων και στη ζωή των κατοίκων των περιοχών που καλλιεργείται, καθώς και η υψηλή του περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά έχουν οδηγήσει στη δαιμονοποίησή του. 

Το φοινικέλαιο δεν είναι συστατικό της Μεσογειακής Διατροφής, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως είναι ΚΑΚΟ. Στην Ελλάδα παράγουμε ελαιόλαδο και αυτό προτιμούμε.

Στην ερώτηση αν θα δίναμε στα παιδιά μας φοινικέλαιο, η απάντηση είναι απλή.

«Στο παιδί σου δώσε όσο γίνεται λιγότερο τυποποιημένη και επεξεργασμένη τροφή»!

Μην ψάχνεις με μανία, να βρεις αν η μπάρα δημητριακών περιέχει φοινικέλαιο, προτίμησε να του δώσεις ένα φρούτο για σνακ ή ένα παστέλι ή κάτι που έχεις φτιάξει εσύ, από την αρχή, όχι ψήνοντας το προψημένο ή κατεψυγμένο τυροπιτάκι. Επίσης σε μια λίστα 15 συστατικών, που μπορείς να αναγνωρίσεις και να κατανοήσεις μόνο τα 3 έως 5, το φοινικέλαιο δεν είναι το μεγαλύτερό σου πρόβλημα. Το πρόβλημά σου είναι οι άγνωστες λέξεις. Το φοινικέλαιο είναι ένας φυσικός σταθεροποιητής, προτιμότερος για την υγεία από έναν «εργαστηριακό» σταθεροποιητή.

Το φοινικέλαιο δεν είναι υπεύθυνο για την κρίση υγείας. Η επεξεργασία των φυσικών τροφών και η προσπάθεια επιμήκυνσης του χρόνου ζωής ενός τροφίμου, βάζει σε κίνδυνο την υγεία μας. Το φοινικέλαιο που χρησιμοποιείται στα εστιατόρια για το τηγάνισμα δεν είναι χειρότερο από άλλα φυτικά έλαια. Η κακή επίδραση στην υγεία, έρχεται από τον αριθμό των φορών που έχει χρησιμοποιηθεί το έλαιο για τηγάνισμα και από τη συχνότητα που καταναλώνεις τέτοιες τροφές.

Το φοινικέλαιο είναι ΑΘΩΟ.

Η βιομηχανοποίηση της τροφής είναι ΕΝΟΧΗ.

Πηγές:

1. FAOSTAT database [Internet]. Rome (Italy). Food and Agriculture Organization of the United Nations. c2015..
2. Corley RHV. How much palm oil do we need? Environmental Science & Policy. 2009;12(2):134–9.
3. World Agricultural Outlook. [Internet]. Ames (IA). Food and Agricultural Policy Research Institute. c2012.
4. International Finance Corporation. The World Bank Group Framework and IFC Strategy for Engagement in the Palm Oil Sector Washington D.C. World Bank, 2011.
5. Sen CK, Khanna S, Roy S. Tocotrienol: The natural vitamin e to defend the nervous system? Ann New York Acad Sci. 2004;1031:127–142.
6. Sen CK, Khanna S, Roy S, Packer L. Molecular basis of vitamin e action. Tocotrienol potently inhibits glutamate-induced pp60(c-src) kinase activation and death of ht4 neuronal cells. Journal of Biological Chemistry. 2000;275:13049–13055.
7. Roy S, Lado BH, Khanna S, Sen CK. Vitamin e sensitive genes in the developing rat fetal brain: A high-density oligonucleotide microarray analysis. FEBS Letters. 2002;530:17–23.
8. Fattore A, et al. Palm oil and blood lipid-related markers of cardiovascular disease: a systematic review and meta-analysis of dietary intervention trials. Am J Clin Nutr. 2014 Jun;99(6):1331-50.
9. 6. Micha R, Khatibzadeh S, Shi P, Fahimi S, Lim S, Andrews KG, Engell RE, Powles J, Ezzati M, Mozaffarian D, et al. Global, regional, and national consumption levels of dietary fats and oils in 1990 and 2010: a systematic analysis including 266 country-specific nutrition surveys. BMJ. 2014;348:g2272.
10. Wang DD, Li Y, Chiuve SE, Stampfer MJ, Manson JE, Rimm EB, Willet WC & Hu FB. Association of specific dietary fats with total and cause-specific mortality. JAMA Intern Med. 2016.
11. Karupaiah T, Noor MI, Sundram K. Dietary fatty acids and their influence on blood lipids and lipoproteins. In: Akoh CC, Lai O-M, editors. “Healthful Lipids” Champaign.Illinois: AOCS Press; 2005. pp. 171–203.
12. Xian T.K., Omar N.A., Ying L.W., Hamzah A., Raj S., Jaarin K., Othman F., Hussan F. Reheated palm oil consumption and risk of atherosclerosis: Evidence at ultrastructural level. Evid.-Based Complement. Altern. Med. 2012;2012:828170.
13. 3. Ng C.Y., Leong X.F., Masbah N., Adam S.K., Kamisah Y., Jaarin K. Heated vegetable oils and cardiovascular disease risk factors. Vasc. Pharmacol. 2014;61:1–9.