Τι είναι η κετογονική δίαιτα;

Η κετογονική δίαιτα είναι μία διατροφή πλούσια σε λιπαρά και φτωχή σε υδατάνθρακες. Η δίαιτα ονομάζεται κετογονική, διότι προκαλεί τη δημιουργία κετονών στον οργανισμό.

Η τυπική, προτιμώμενη πηγή ενέργειας του σώματος είναι οι υδατάνθρακες. Το μυϊκό μας σύστημα καίει υδατάνθρακες (από το φαγητό μας ή εκείνους που αποθηκεύονται ως γλυκογόνο) για να καλύψουν τις απαιτήσεις της δραστηριότητας και της άσκησης. Ο εγκέφαλος, επίσης, χρειάζεται γλυκόζη για να λειτουργήσει.

Όταν περιορίζουμε σοβαρά την πρόσληψη υδατανθράκων, όπως με την κετογονική δίαιτα, το σώμα μας αναγκάζεται να βρει εναλλακτικές πηγές ενέργειας. Σε αυτήν την περίπτωση, ο μεταβολισμός μας μπορεί να στραφεί στην καύση λίπους για ενέργεια – μια μεταβολική κατάσταση που ονομάζεται κέτωση και γεννάει κετόνες στον οργανισμό.

Οι κετόνες δεν είναι επικίνδυνες και ανιχνεύονται στο αίμα, τα ούρα και στην αναπνοή.

Η κλασική κετογονική δίαιτα είναι χαμηλή σε θερμίδες, πρωτεΐνες και υδατάνθρακες και πλούσια σε λιπαρά. Εναλλακτικά, όμως, έχουν προταθεί και διαφοροποιημένες δίαιτες, όπως η τροποποιημένη δίαιτα Atkins και η δίαιτα χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη. Από τις έρευνες φαίνεται ότι αυτές οι δίαιτες είναι πιο εύκολο να εφαρμοστούν, και ταυτόχρονα έχουν παρεμφερή δράση στον οργανισμό.

Σε ποιες περιπτώσεις έχει μελετηθεί η κετογονική δίαιτα;

1. Νόσος Alzheimer’s
2. Νόσος Parkinson
3. Αυτισμός
4. Πλάγια μυατροφική σκλήρυνση (ALS)
5. Επιληψία
6. Ημικρανίες
7. Κακοήθειες
8. Κατάθλιψη
9. Απώλεια βάρους

Στις περισσότερες περιπτώσεις, η κετογονική δίαιτα είχε θετική επίδραση.

Η επίδραση της κετογονικής δίαιτας στην επιληψία.

Η επιληψία εμφανίζεται σε βρέφη, παιδιά και εφήβους προκαλώντας επιληπτικές κρίσεις ή διαταραχές συμπεριφοράς και κινητικότητας. Περίπου το 65% των ασθενών ανταποκρίνεται θετικά στην αντιεπιληπτική φαρμακευτική αγωγή. Παρολαυτά, σε ποσοστό ασθενών η φαρμακευτική αγωγή δεν είναι αποτελεσματική.

Πρωτοεφαρμόστηκε τη δεκαετία του 20 αλλά εγκαταλήφθηκε μέχρι το 70 λόγω της ανάπτυξης πολλών αντιεπιληπτικών φαρμάκων

Στις αρχές της δεκαετίας του 20 πρωτοεφαρμόστηκε η κετογονική δίαιτα σε ασθενείς με επιληψία, οπότε φάνηκε ότι μπορεί να μειώσει τα συμπτώματα σε αυτούς τους ασθενείς. Εγκαταλήφθηκε, όμως, μέχρι το 70 λόγω της ανάπτυξης πολλών αντιεπιληπτικών φαρμάκων. Παρόλη την εξέλιξη στην αντιεπιληπτική φαρμακευτική αγωγή, πολλοί ασθενείς φάνηκε ότι δεν ανταποκρίνονται καλά στα φάρμακα, οπότε στη δεκαετία του 70 προτάθηκε πάλι η χρήση της κετογονικής δίαιτας. Η δίαιτα αυτή κερδίζει σήμερα όλο και περισσότερο έδαφος και χρησιμοποιείται σε πολλά κέντρα κατά της επιληψίας ανά τον κόσμο.

Είναι αποτελεσματική η κετογονική δίαιτα;

Η κετογονική δίαιτα αποτελεί μία θεραπεία για τους ασθενείς αυτούς, η οποία φαίνεται να μειώνει σημαντικά τη συχνότητα των επιληπτικών κρίσεων  (ως και 50%) στο 50% των παιδιών. Περίπου το 10-15% μπορεί να μην εμφανίσουν ξανά επιληπτικές κρίσεις.

Η κλασική κετογονική δίαιτα συνήθως σχεδιάζεται, ώστε να δίνει 3-4 γραμμάρια λίπους για κάθε 1 γραμμάριο υδατάνθρακα. Αυτό σημαίνει ότι το 90% των θερμίδων που προσλαμβάνει το παιδί προέρχεται από λίπος. Τα τρόφιμα που μπορούν να προσθέσουν λίπος στη διατροφή είναι το βούτυρο, η κρέμα γάλακτος, τα διάφορα έλαια (ελαιόλαδο, κλπ), το αβοκάντο και άλλα. Ταυτόχρονα, τα παιδιά λαμβάνουν συμπληρώματα βιταμινών και μετάλλων, ώστε να μην προκληθούν ανεπάρκειες θρεπτικών συστατικών. Αν δύο χρόνια μετά την έναρξη της κετογονικής δίαιτας, η πορεία του παιδιού είναι καλή, είναι πιθανό να σταματήσει σταδιακά τη δίαιτα αυτή και να επανέλθει σε ένα πιο φυσιολογικό διαιτολόγιο. Σε αυτήν την περίπτωση τα συμπτώματα μπορεί να μεν επανέλθουν ποτέ. Αν επανέλθουν, εφαρμόζεται πάλι η κετογονική δίαιτα.

Τι είναι οι τοποιποιημένες κετογονικές δίαιτες και πότε τις εφαρμόζουμε;

Όπως είναι φυσικό, η εφαρμογή της κλασικής κετογονικής δίαιτας είναι δύσκολη, γι’ αυτό έχουν προταθεί διάφορες διαφοροποιήσεις, όπως η τροποποιημένη κετογονική με λιπαρά μέσης αλύσου (όπου επιτρέπονται λίγο μεγαλύτερες ποσότητες υδατανθράκων και πρωτεΐνης), η τροποποιημένη δίαιτα Atkins  (65% λίπος, 25% πρωτεΐνη και 10% υδατάνθρακες), η δίαιτα χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη (60% λίπος, 30% πρωτεΐνη και 10% υδατάνθρακες χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη).

Μελετώντας την αποτελεσματικότητα των εναλλακτικών διαιτών,  οι έρευνες δείχνουν ότι τα αποτελέσματά τους είναι εφάμιλλα με την κλασική κετογονική δίαιτα. Παρολαυτά, σε μερικές περιπτώσεις, ο ασθενής δεν ανταποκρίνεται, οπότε επιστρέφουμε στην κλασική κετογονική δίαιτα.

Μπορεί να έχει παρενέργειες η κετογονική δίαιτα;

Η πιο συνηθισμένη παρενέργεια της κετογονικής δίαιτας είναι η δυσκοιλιότητα. Άλλες παρενέργειες που μπορεί να εμφανιστούν είναι δυσφορία λόγω κακής λειτουργίας του εντέρου και τάση προς εμετό,και η απώλεια βάρους. Πιο σπάνια, μπορεί να παρατηρηθούν αυξημένα λιπίδια στο αίμα, μειωμένη ανάπτυξη, πέτρες στα νεφρά και κακή υγεία των οστών. Φαίνεται, ότι όσο πιο αυστηρή είναι η δίαιτα, τόσο σημαντικότερες και οι παρενέργειές της. Σε κάθε περίπτωση η εφαρμογή της δίαιτας πρέπει να γίνεται σε συνεργασία με ειδικούς, ώστε να προληφθούν ανεπάρκειες θρεπτικών συστατικών και να αντιμετωπίζονται οι παρενέργειες. Η κετογονική δίαιτα μπορεί να διακοπεί εύκολα και χωρίς προβλήματα, σε περίπτωση που εμφανιστούν παρενέργειες ή σε ασθενείς που δεν έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Πώς ξεκινάμε μία κετογονική δίαιτα;

Για να εγκριθεί μία κετογονική δίαιτα σε ένα παιδί με επιληψία πρέπει να γίνει η εκτίμηση από ομάδα ειδικών για το αν ενδείκνυται ή αντενδείκνυται. Υπάρχουν σύνδρομα και νόσοι που αποτελούν σαφείς αντενδείξεις για την κετογονική δίαιτα. Επίσης, πρέπει να εκτιμηθεί το κατά πόσο το παιδί και η οικογένειά του μπορούν να εφαρμόσουν μία τόσο περιοριστική δίαιτα. Επομένως, η δίαιτα ξεκινάει στο νοσοκομείο με συγκεκριμένα, διεθνώς εγκεκριμένα πρωτόκολλα. Στη συνέχεια, χρειάζεται μία τακτική παρακαολούθηση του παιδιού για την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων και την πρόληψη παρενεργειών.

Ποια είδη φαγητού μπορεί να τρώει το παιδί όταν ακολουθεί μία κετογονική δίαιτα;

Ευτυχώς πλέον υπάρχουν αρκετά προϊόντα που διατίθενται σε καταστήματα για άτομα που ακολουθούν μία κετογονική δίαιτα. Ο υπολογισμός, όμως, της διατροφής και η έγκριση για την ποικιλία των προϊόντων που μπορεί να καταναλώσει το παιδί πρέπει να γίνονται από την ομάδα των ειδικών που παρακολουθεί το παιδί.

Συνήθη τρόφιμα που εντάσσονται σε αυτή τη δίαιτα είναι:

Λιπαρά: μαγιονέζα, λάδι, βούτυρο, κρέμα γάλακτος

 Πρωτεΐνη: κοτόπουλο, μοσχάρι, σολομός, τόνος, αυγά, τυρί

Υδατάνθρακες: λαχανικά ωμά, βραστά ή μαγειρεμένα, μανιτάρια, κλπ αλλά και φρούτα χαμηλά σε υδατάνθρακες, όπως το πεπόνι, οι φράουλες, τα μούρα, τα ακτινίδια.

Τα τρόφιμα χωρίζονται σε 3 γεύματα μέσα στην ημέρα αλλά μπορεί να υπάρχουν και σνακ. Όσο περνάει ο καιρός, αποκτούμε μεγαλύτερη εμπειρία και πειραματιζόμαστε με διαφορετικές συνταγές και εξειδικευμένα προϊόντα, ώστε να υπάρχει περισσότερη γεύση και πιο εύκολη εφαρμογή της δίαιτας. Έτσι, το παιδί θα μπορεί να τρώει γεύματα που θυμίζουν όλο και περισσότερο μία συνηθισμένη δίαιτα, όπως ομελέτα, κοτομπουκιές, ψάρι με μαγιονέζα, ειδικά φτιαγμένη πίτσα και γλυκά με γλυκαντικά και ειδικά άλευρα. Πάντα, όμως, πρέπει να γίνεται σωστός υπολογισμός των θρεπτικών συστατικών ανά γεύμα, ώστε να υπάρχουν οι σωστές αναλογίες.

Βιβλιογραφία

Barañano KW, Hartman AL. The ketogenic diet: uses in epilepsy and other neurologic illnesses. Curr Treat Options Neurol. 2008;10(6):410-419. doi:10.1007/s11940-008-0043-8

D'Andrea Meira I, Romão TT, Pires do Prado HJ, Krüger LT, Pires MEP, da Conceição PO. Ketogenic Diet and Epilepsy: What We Know So Far. Front Neurosci. 2019;13:5. Published 2019 Jan 29. doi:10.3389/fnins.2019.00005

Martin-McGill  KJ, Bresnahan  R, Levy  RG, Cooper  PN. Ketogenic diets for drug‐resistant epilepsy. Cochrane Database of Systematic Reviews 2020, Issue 6. Art. No.: CD001903. DOI: 10.1002/14651858.CD001903.pub5.

Schoeler NE, Cross JH. Ketogenic dietary therapies in adults with epilepsy: a practical guide. Practical Neurology 2016;16:208-214.

Verrotti A, Iapadre G, Pisano S, Coppola G. Ketogenic diet and childhood neurological disorders other than epilepsy: an overview. Expert Rev Neurother. 2017;17(5):461-473. doi:10.1080/14737175.2017.1260004

Wells J, Swaminathan A, Paseka J, Hanson C. Efficacy and Safety of a Ketogenic Diet in Children and Adolescents with Refractory Epilepsy-A Review. Nutrients. 2020;12(6):1809. Published 2020 Jun 17. doi:10.3390/nu12061809