Λίγο το φούσκωμα που προκαλούν οι πολλές φυτικές ίνες σε κάποιους ανθρώπους, λίγο η επιθυμία για γρήγορο αδυνάτισμα ακολουθώντας ακραίες διατροφικές τάσεις, τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι άνθρωποι ακολουθούν διατροφή χωρίς γλουτένη. Η αλήθεια είναι πως έχει δημιουργηθεί μια σύγχυση μεταξύ δυσανεξίας στη γλουτένη και κοιλιοκάκης και αυτό είναι πρόβλημα για τους ανθρώπους που έχουν κοιλιοκάκη. Δεν είναι λίγες οι φορές που μπορεί να είναι και δέκτες στοχοποίησης, αφού κάποιοι θεωρούν υπερβολή τη διατροφή ΧΩΡΙΣ ΓΛΟΥΤΕΝΗ, αφού το ανθρώπινο είδος στηρίζεται για χιλιετίες στα σιτηρά. Και όμως για κάποιους συνανθρώπους μας η διατροφή ΧΩΡΙΣ ΓΛΟΥΤΕΝΗ (ΧΓΛ) είναι ανάγκη και ΘΕΡΑΠΕΙΑ.

Υπήρχε κοιλιοκάκη παλαιότερα;

Η κοιλιοκάκη δεν είναι μόδα.

Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου πολέμου, παρατηρήθηκε από τον Ολλανδό παιδίατρο Dr.Dicke η βελτίωση του ρυθμού ανάπτυξης σε παιδιά που δεν είχαν πρόσβαση σε σιτηρά. Όταν οι συμμαχικές δυνάμεις και ο Ερυθρός Σταυρός άρχισαν τις ρίψεις σιτηρών και προϊόντων τους, τα παιδιά αυτά έχαναν την όρεξή τους, σταματούσε η ανάπτυξη τους και εμφάνιζαν δυσαπορρόφηση θρεπτικών συστατικών. Επέστρεφαν στην πρότερη κατάστασή τους, σχήμα οξύμωρο, αφού πλέον υπήρχε επαρκής τροφή, η οποία όμως βασιζόταν στα σιτηρά. Αυτή η παρατήρηση οδήγησε και στη θεραπευτική διατροφή ΧΩΡΙΣ ΓΛΟΥΤΕΝΗ για τα άτομα με κοιλιοκάκη.

Τι έιναι η κοιλιοκάκη;

Η κοιλιοκάκη είναι μια αυτοάνοση διαταραχή, η οποία μπορεί να εκδηλωθεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Ουσιαστικά είναι μια κατάσταση στην οποία το ανοσοποιητικό σύστημα αντιδρά στη γλουτένη. Η γλουτένη είναι μια πρωτεΐνη που βρίσκεται στο σιτάρι, τη σίκαλη και το κριθάρι. Είναι εκείνη η ουσία που δίνει την ωραία ινώδη υφή στο τσουρέκι, για παράδειγμα. Παρόμοια πρωτεΐνη με τη γλουτένη υπάρχει στη βρώμη, όμως δεν έχουν όλοι οι πάσχοντες με κοιλιοκάκη, αρνητική αντίδραση στη βρόμη. Για πολλά άτομα που έχουν κοιλιοκάκη, η βρόμης είναι ασφαλής.

Όταν κάποιος έχει κοιλιοκάκη, η επένδυση του λεπτού εντέρου καταστρέφεται προκαλώντας δυσαπορρόφηση των θρεπτικών συστατικών που λαμβάνουμε από την τροφή. Έτσι αυξάνεται ο κίνδυνος εμφάνισης ανεπάρκειας σε βιταμίνες και μέταλλα, αυξάνεται ο κίνδυνος ανάπτυξης αναιμίας και οστεοπόρωσης. Ενώ είναι μια νόσος με γνωστό παράγοντα ενεργοποίησης, αν μείνει αδιάγνωστη ή αθεράπευτη μπορεί να είναι απειλητική για τη ίδια τη ζωή. 

Τι συμπτώματα έχει κάποιος  με ΚΟΙΛΙΟΚΑΚΗ;

Τα συμπτώματα ποικίλλουν σημαντικά ανάλογα με την ηλικία αλλά και ανάλογα με το άτομο.  Υπάρχουν άτομα με ήπια συμπτώματα και άλλα που εμφανίζουν ραγδαία εξέλιξη των συμπτωμάτων.  

Η κοιλιοκάκη μπορεί να αναπτυχθεί οποιαδήποτε στιγμή μετά την εισαγωγή σιτηρών ή άλλων τροφών που περιέχουν γλουτένη στη διατροφή, συνήθως μετά από ηλικία 6-9 μηνών. Είναι άγνωστο γιατί κάποια παιδιά αρρωσταίνουν νωρίς στη ζωή τους και άλλα αρρωσταίνουν μόνο μετά από χρόνια έκθεσης στη γλουτένη.  Είναι πολύ σημαντικό να ελέγξεις το παιδί σου με τα πρώτα σημάδια ή αν η κοιλιοκάκη υπάρχει στο οικογενειακό ιστορικό. Οι συγγενείς πρώτου βαθμού (γονέας, αδελφός, παιδί) έχουν 1 στις 10 πιθανότητες να αναπτύξουν οι ίδιοι την κοιλιοκάκη.

Υπάρχει μεγάλη ποικιλία στη σοβαρότητα των συμπτωμάτων - πολλά παιδιά θα βιώσουν συμπτώματα μέσα σε λίγα λεπτά μετά την κατανάλωση γλουτένης, η οποία μπορεί να διαρκέσει μόνο μερικές ώρες. Σε άλλα παιδιά, τα συμπτώματα μπορεί να διαρκέσουν αρκετές ημέρες ή έως δύο εβδομάδες. Πολλά παιδιά έχουν ήπια συμπτώματα που είναι εύκολο να παρερμηνευθούν. Για παράδειγμα υπερβολικά αέρια, κοιλιακός πόνος, δυσκοιλιότητα. Άλλα παιδιά έχουν πιο σοβαρά συμπτώματα ή συνδυασμό συμπτωμάτων, που θα θορυβήσουν γρηγορότερα τους γονείς και τον παιδίατρο, οπότε θα γίνει πιο γρήγορα και η διάγνωση.

Βρέφη και νήπια

Τα βρέφη και τα μικρά παιδιά τείνουν να έχουν πιο εμφανή συμπτώματα τα οποία συνήθως εκδηλώνονται στο γαστρεντερικό. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν, αλλά δεν περιορίζονται σε αυτά:

•      Έμετος
•     Φούσκωμα
•     Νευρικότητα
•     Κακή ανάπτυξη
•     Κοιλιακές διαταραχές
•     Διάρροια με δύσοσμα και εξαιρετικά μαλακά κόπρανα
•     Υποσιτισμός

Παιδιά σχολικής ηλικίας

Στα μεγαλύτερα παιδιά είναι σπανιότερο το σύμπτωμα του εμέτου, από ότι στα νήπια και στα βρέφη. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν, αλλά δεν περιορίζονται σε αυτά:

•     Πόνους στο στομάχι ή πόνο γενικότερα στην κοιλιά
•     Κοιλιακές διαταραχές
•     Διάρροια
•     Δυσκοιλιότητα
•     Χαμηλός ρυθμός ανάπτυξης
•     Απώλεια βάρους

 Μεγαλύτερα παιδιά και έφηβοι

Τα μεγαλύτερα παιδιά και οι έφηβοι μπορεί να έχουν συμπτώματα στο γαστρεντερικό αλλά και κάποια που αφορούν σημεία του σώματος  που δεν σχετίζονται με την εντερική οδό. Σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για άτυπη κοιλιοκάκη.

Τα παρακάτω συμπτώματα μπορεί να είναι ύποπτα για την ύπαρξη κοιλιοκάκης. Ορισμένες από αυτές τις εκδηλώσεις περιλαμβάνουν:

•     Καχεκτική ανάπτυξη
•     Απώλεια βάρους
•     Καθυστερημένη εφηβεία
•     Πόνος στα οστά ή στις αρθρώσεις
•     Χρόνια κόπωση
•     Επαναλαμβανόμενους πονοκεφάλους ή ημικρανίες
•     Κνησμώδες δερματικό εξάνθημα (ερπητοειδής δερματίτιδα)
•     Επαναλαμβανόμενες πληγές στο στόμα, που ονομάζονται αφθώδη έλκη

 Οι έφηβοι με κοιλιοκάκη μπορεί επίσης να έχουν διαταραχές της διάθεσης τους, συμπεριλαμβανομένου του άγχους και της κατάθλιψης, καθώς και κρίσεις πανικού.

Το θετικό είναι πως τόσο τα παιδιά όσο και οι έφηβοι συνήθως ανταποκρίνονται καλά στη θεραπεία με τη δίαιτα χωρίς γλουτένη. Τα περισσότερα παιδιά αισθάνονται σημαντικά καλύτερα μετά από δύο εβδομάδες στη διατροφή χωρίς γλουτένη και ανακτούν το φυσιολογικό ρυθμό ανάπτυξης και την καλή υγεία των οστών και δοντιών τους.

Πόσο σπάνια τελικά είναι η ΚΟΙΛΙΟΚΑΚΗ;

Στην Ευρώπη εκτιμάται ότι το 1% των ενηλίκων και των παιδιών έχουν την ασθένεια. Η συχνότητα ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό, για άτομα ηλικίας 30-64 ετών μέσα στις χώρες της Ευρώπης. Για παράδειγμα, είναι οκτώ φορές υψηλότερη στη Φινλανδία (2,4%) από ό, τι στη Γερμανία (0,3%). Προφανώς υπάρχουν γενετικοί αλλά και περιβαλλοντικοί παράγοντες που επηρεάζουν την εμφάνιση της νόσου.

Η μη εντοπισμένη ή λανθασμένη διάγνωση της ΚΟΙΛΙΟΚΑΚΗΣ είναι συνηθισμένη και μπορεί να βάλει σε κίνδυνο την υγεία. Τα συμπτώματα μπορεί να είναι απόντα ή συγκεχυμένα και συχνά οδηγούν σε λανθασμένη διάγνωση για σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου. Αυτό συμβαδίζει με μια εσφαλμένη αντίληψη ότι οι ασθενείς με κοιλιοκάκη είναι υποσιτισμένοι, ενώ στην πραγματικότητα πολλοί είναι φυσιολογικοί ή ακόμα και υπέρβαροι. Σήμερα, εξετάσεις διάγνωσης για ΚΟΙΛΙΟΚΑΚΗ συστήνονται  για άτομα που εμφανίζουν σε νεαρή ηλικία οστεοπόρωση ή αναιμία έλλειψης σιδήρου και για ασθενείς με διαβήτη τύπου 1, αυτοάνοσο υποθυρεοειδισμός) ή σε συγγενείς πρώτου βαθμού με κοιλιοκάκη.

Πριν προχωρήσεις στην πλήρη εξάλειψη της γλουτένης από τη διατροφή σου, θα πρέπει να προηγηθούν διαγνωστικές εξετάσεις αίματος (αντισωμάτων στη γλουτένη) και συνήθως γίνεται και βιοψία λεπτού εντέρου.

Η πρόκληση μιας δια βίου δίαιτας χωρίς γλουτένη

Μια αυστηρή, δια βίου διατροφή χωρίς γλουτένη (ΧΓΛ) επιτρέπει στο λεπτό έντερο να αναρρώσει. Η γλουτένη βρίσκεται στο σιτάρι, το κριθάρι και τη σίκαλη κατά κύριο λόγο. Προφανείς πηγές γλουτένης είναι το ψωμί, πολλά δημητριακά για πρωινό, ζυμαρικά, πίτσα, κέικ, μπισκότα αλλά και τρόφιμα που δεν φαντάζεσαι πως μπορεί να περιείχαν γλουτένη, όπως λουκάνικα, αλλαντικά, κύβοι ζωμών, σούπες και σάλτσες. Φυσικά, τα τρόφιμα ΧΓΛ περιλαμβάνουν κρέας, ψάρι, αυγά, φρούτα, λαχανικά, γαλακτοκομικά προϊόντα, φασόλια, πατάτες, ρύζι, αραβόσιτο, κινόα και φαγόπυρο. Τα ειδικά τρόφιμα ΧΓΛ έχουν αυξηθεί σε ποικιλία τα τελευταία χρόνια και είναι διαθέσιμα ακόμα και σε μη εξειδικευμένα καταστήματα. Τα τρόφιμα ΧΓΛ πρέπει να παρασκευάζονται με ξεχωριστά σκεύη, π.χ. τοστιέρα. Οι άνθρωποι με κοιλιοκάκη ποικίλλουν ως προς την ευαισθησία τους σε ίχνη γλουτένης, οπότε για κάποιους ακόμα και η επιμόλυνση με γλουτένη ενός σκεύους όπως για παράδειγμα η τοστιέρα (αν προηγουμένως έχεις φτιαχτεί τοστ με κανονικό ψωμί που περιέχει γλουτένη), μπορεί να προκαλέσει δυσάρεστα συμπτώματα. 

Με τη βρώμη τι γίνεται;

Υπήρξε σύγχυση σχετικά με το αν η βρώμη μπορεί να συμπεριληφθεί σε δίαιτα ΧΓΛ. Κατά την άλεση η βρώμη συχνά έρχεται σε επαφή με σιτάρι, σίκαλη ή κριθάρι. Η καθαρή μη μολυσμένη βρώμη, με την ένδειξη «χωρίς γλουτένη», θεωρείται ασφαλής για τους περισσότερους. Ωστόσο, ένα μικρό ποσοστό ατόμων μπορεί (επίσης) να έχει ανοσοαπόκριση σε, μια πρωτεΐνη παρόμοια με τη γλουτένη που απαντάται στη βρώμη. Αυτοί που έχουν πρόσφατα διαγνωστεί με κοιλιοκάκη θα πρέπει να αποφεύγουν ακόμα και τη βρώμη έως ότου η νόσος να ελέγχεται καλά με μια δίαιτα ΧΓΛ. Αργότερα, η βρώμη ΧΓΛ μπορεί να εισαχθεί βαθμιαία ενώ πάντα έχεις το νου σου για ανεπιθύμητες ενέργειες.

Μετά τη διάγνωση τι κάνεις;

Το καλύτερο που έχεις να κάνεις είναι να επισκεφτείς έναν κλινικό διαιτολόγο, ο οποίος μπορεί να σε βοηθήσει να εξασφαλίσεις μια ισορροπημένη διατροφή, με όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά. Επίσης, στην εποχή της ηλεκτρονικής πληροφόρησης είναι πολύ εύκολο να επισκεφτείς διεθνείς ιστοσελίδες και να συλλέξεις πληροφορίες για την κοιλιοκάκη. Οι επίσημες σελίδες των συλλόγων ασθενών ή έρευνας για την κοιλιοκάκη, παρέχουν επιστημονικά τεκμηριωμένη πληροφόρηση και στήριξη.  Οι πιστοποιημένοι διαιτολόγοι μπορούν να βοηθήσουν στην εξασφάλιση ισορροπημένης διατροφής και να περιέχουν αρκετές διαιτητικές ίνες και μικροθρεπτικά συστατικά, συμπεριλαμβανομένου του ασβεστίου.

Η σήμανση των τροφίμων ΧΩΡΙΣ ΓΛΟΥΤΕΝΗ

Εάν ένα συστατικό που περιέχει γλουτένη χρησιμοποιείται στην παραγωγή ενός τροφίμου, τότε η πηγή της γλουτένης πρέπει να βρίσκεται στην ετικέτα. Οι κανόνες επισήμανσης που ισχύουν απαιτούν τα δημητριακά που περιέχουν γλουτένη να επισημαίνονται στον κατάλογο των συστατικών. Τα τρόφιμα που φέρουν την ένδειξη «χωρίς γλουτένη» δεν πρέπει να περιέχουν περισσότερα από 20 mg γλουτένης ανά 1 kg. Ειδικά προϊόντα που περιέχουν μεταξύ 20 και 100 mg γλουτένης ανά 1 kg μπορούν να επισημανθούν ως "πολύ χαμηλή γλουτένη".  Οι παρασκευαστές πρέπει να εφαρμόζουν διαδικασίες για την πρόληψη της διασταυρούμενης μόλυνσης. Ένα σύμβολο εμπορικού σήματος Crossed Grain, αναγνωρισμένο παγκοσμίως από άτομα με κοιλιοκάκη, είναι διαθέσιμο στους κατασκευαστές και τους εμπόρους λιανικής πώλησης για να βοηθήσει τους καταναλωτές να επιλέξουν ασφαλή προϊόντα.

Προλαμβάνεται η ΚΟΙΛΙΟΚΑΚΗ;

Μια πρόσφατη μελέτη προτείνει τη σταδιακή εισαγωγή τροφών που περιέχουν γλουτένη στα βρέφη, μετά τους πρώτους τέσσερις μήνες αλλά πριν από τους επτά μήνες, ενώ παράλληλα συνεχίζεται ο θηλασμός, μπορεί να βοηθήσει στην προστασία από την ανάπτυξη ή στην καθυστέρηση της εμφάνισης της νόσου.

Υπάρχει θεραπεία;

Αυτή τη στιγμή η θεραπεία που ακολουθείται είναι ο αποκλεισμός της γλουτένης από τη διατροφή. Και η αλήθεια είναι πως έχει εξαιρετικά αποτελέσματα. Παρ’ όλα αυτά με σκοπό την καλύτερη ποιότητα ζωής των ατόμων με κοιλιοκάκη ερευνώνται και νέες θεραπείες. Μια από αυτές είναι η ανάπτυξη εμβολίου που θα μπορούσε να αποτρέψει την καταστροφή του λεπτού εντέρου από τη γλουτένη. Μια άλλη μέθοδος είναι η γενετική τροποποίηση των σιτηρών για την απομάκρυνση της γλουτένης από τη σύστασή του.

Βιβλιογραφία:

1. Association of European Coeliac Societies.
2. Mustalahti K, et al. (2010). The prevalence of celiac disease in Europe: results of a centralized, international mass screening project. Annals of Medicine 42:587–595.
3. Lohi S, et al. (2007). Increasing prevalence of coeliac disease over time. Alimentary Pharmacology Therapeutics 26(9):1217–1225.
4. Evans KE, et al. (2011). Is it time to screen for adult coeliac disease? European Journal of Gastroenterology Hepatology 23:833–838.
5. Husby S, et al. (2012). European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition guidelines for the diagnosis of coeliac disease. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition 54(1):136–160.
6. Commission Regulation (EC) No 41/2009 concerning the composition and labelling of foodstuffs suitable for people intolerant to gluten.
7. Ellis HJ & Ciclitira PJ (2008). Should coeliac sufferers be allowed their oats? European Journal of Gastroenterology & Hepatology 20:492–493.
8. Szajewska H, et al. (2012). Systematic review: early infant feeding and coeliac disease prevention. Alimentary Pharmacology Therapeutics 36(7):607–618.
9. Lerner A, et al. (2010). New therapeutic strategies for celiac disease. Autoimmunity Reviews 9:144–147.